Vermogensoverdracht via erfrecht
Er zijn verschillende soorten vruchtgebruiktestamenten.
Basistestament
Het basistestament is dat de langstlevende een vruchtgebruik krijgt van (alle) goederen van de nalatenschap. Dit houdt in dat alle inkomsten uit het vermogen (bijvoorbeeld rente, dividend) aan de langstlevende toekomen. De kinderen en de langstlevende worden meestal als enige erfgenamen aangewezen (de langstlevende soms voor een klein deel), onder de last van het vruchtgebruik. Bij het overlijden wordt dan nagegaan of het fiscaal aantrekkelijk is een of meer van de goederen al op naam van de kinderen te stellen, met vruchtgebruik van die goederen voor de langstlevende. Het successierechtelijk voordeel van het vruchtgebruik bestaat hierin dat de eventuele waardegroei van de goederen vanaf het overlijden van de eerststervende aan de kinderen ten goede komt. Deze waardestijging wordt niet met successierecht belast. Een vruchtgebruik vervalt automatisch als de langstlevende overlijdt. Dan verkrijgen de kinderen de volledige eigendom.
Ik-vader-testament
Een bijzondere variant van het vruchtgebruik testament is het ‘Ik-vader-testament’. Bij dit testament krijgen de kinderen en de langstlevende allen een gelijk deel. Vervolgens vindt een herverdeling plaats zodanig dat de langstlevende en de kinderen allen in dezelfde tariefschijf voor de belastingheffing vallen. Deze ‘verdeling’ moet optimaal zijn. Het deel van de langstlevende dat in dezelfde tariefschijf valt wordt vervolgens toegerekend aan de kinderen. Althans voor zover de kinderen daarmee niet in een hoger tarief terechtkomen. Gevolg van dit alles is dat er per saldo hetzelfde bedrag aan successierecht wordt betaald, maar dat de kinderen een groter deel van de nalatenschap krijgen. Over dat extra deel behoeven zij bij overlijden van de langstlevende geen successierecht meer te betalen. De langstlevende krijgt zijn of haar deel uitgekeerd in de vorm van een vruchtgebruik. Deze testamentvorm is zuiver fiscaal en beoogt niet de langstlevende te verzorgen.
De vruchtgebruiksituatie is relevant voor de inkomstenbelasting. De kinderen dienen de waarde van de blote eigendom aan te geven voor de vermogensrendementsheffing. Bij de langstlevende wordt de waarde van het vruchtgebruik in aanmerking genomen on box 3, met uitzondering van het vruchtgebruik op de eigen woning. In tegenstelling tot een overdracht van de eigen woning aan de kinderen tijdens leven, geldt bij een vruchtgebruik op de eigen woning krachtens testament namelijk wél de eigenwoningregeling voor de vruchtgebruiker. Voor vruchtgebruik op aandelen die tot een zogenaamd “aanmerkelijk belang” behoren geldt overigens een afzonderlijke regeling.